Một nhà tâm lý học từng nói: Nhìn người, phải nhìn vào nhân cách chứ không phải chỉ nhìn tính cách. Bạn quen một người có vẻ ngoài nhiệt tình, hài hước. Nhưng chỉ cần xảy ra mâu thuẫn, bạn sẽ nhận ra: người ấy dễ mất kiểm soát cảm xúc, không biết giữ giới hạn, trở mặt nhanh như lật sách. Đây chính là biểu hiện điển hình của nhân cách không ổn định.
Tính cách là những gì con người thể hiện ra bên ngoài và có thể “diễn” được. Còn nhân cách là bản chất thật sự, chỉ cần cuộc đời chạm vào một chút là sẽ lộ rõ. Tính cách cho ta cảm giác “dễ gần”, còn nhân cách mới quyết định người đó có “đáng tin” hay không.
Một người có tính cách tốt chưa chắc đã là người nên gắn bó lâu dài. Chỉ có người nhân cách vững vàng mới thực sự khiến người khác cảm thấy yên tâm. Muốn biết một người có đáng để kết giao sâu sắc hay không, hãy nhìn vào những điểm sau đây – chúng sẽ phơi bày rõ nhất nhân cách thật sự của họ.
01. Thái độ với người yếu thế
Dostoyevsky từng nói: “Nếu bạn muốn nhìn thấu tâm hồn một con người, đừng nhìn cách họ đối xử với kẻ mạnh, mà hãy nhìn cách họ đối xử với kẻ yếu”. Con người thường bộc lộ rõ bản chất thật khi đứng trước những người yếu thế. Vì vậy, nhân cách của một người cao hay thấp, chỉ cần nhìn thái độ họ dành cho người yếu hơn là có thể nhận ra ngay.
Tôi có một người bạn, bình thường tính cách ôn hòa, đối xử với bạn bè cũng khá nghĩa khí. Nhưng anh ấy lại có một điểm rất tệ, đó là mỗi lần đi ăn, thái độ với nhân viên phục vụ luôn rất khó chịu. Món ăn lên chậm thì mặt nặng mày nhẹ, lớn tiếng gọi phục vụ; món ăn không ngon thì dùng đũa gõ vào đĩa, nói năng cộc cằn; trà cạn cũng phải phàn nàn rằng phục vụ không tinh ý. Tôi đã nhiều lần khuyên anh ấy nên nhẹ nhàng hơn, nhưng anh ấy chỉ thản nhiên nói: “Họ chỉ có trình độ vậy thôi, làm cái nghề đó là đúng rồi.” Trước mặt nhân viên phục vụ thì lạnh lùng, nhưng quay sang với bạn bè lại tỏ ra thân thiện, dễ chịu. Về sau, tôi dần dần giữ khoảng cách với anh ấy, vì cảm thấy đó không phải là người xứng đáng để kết thân lâu dài.
Trong cuộc sống, không thiếu những người luôn tỏ ra bề trên, thích bắt nạt kẻ yếu hơn mình. Người thật sự có phẩm chất không bao giờ khoe khoang sự vượt trội của mình. Họ khiêm tốn, điềm đạm, dịu dàng nhưng đầy nội lực.
Như một nhà văn từng nói: “Cách bạn đối xử với người yếu thế chính là sự thể hiện rõ nhất văn hóa và con người của bạn.” Người có nhân cách cao quý là người không kiêu ngạo với ai ở trên, cũng không khinh thường ai ở dưới.
Họ không vô tư ra lệnh cho cô lao công, không tỏ vẻ hách dịch với anh giao hàng, không trịch thượng với những người kém mình. Họ luôn giữ trong lòng sự cảm thông, tôn trọng và yêu thương xuất phát từ trái tim. Những người như vậy mới thực sự xứng đáng để kết giao.
02. Sự lựa chọn trước lợi ích
Người xưa có câu: “Ở đâu có lợi, ở đó có người tìm đến”. Theo đuổi lợi ích là bản năng của con người. Chính thái độ và cách hành xử khi đối mặt với lợi ích mới là thứ bộc lộ rõ nhất bản chất con người, phân biệt ai có nhân cách cao thượng, ai thấp hèn.
Trong một buổi diễn tấu hài, Quách Đức Cương từng nói có ba kiểu người không nên kết giao: Một là người giành ngồi ghế sau khi đi taxi – vì thường người ngồi ghế trước sẽ trả tiền, ngồi trước tiện thanh toán hơn. Hai là người vào nhà tắm cởi đồ rất nhanh, nhưng tắm xong lại mặc đồ chậm rì rì – vì ai tắm xong trước thì sẽ phải ra thanh toán trước. Ba là người ăn xong đến lúc thanh toán thì “vô tình” vào nhà vệ sinh – đợi khi họ đi ra thì hóa đơn đã được trả rồi. Ba kiểu người này quá khôn lỏi, thấy mình có nguy cơ thiệt thòi liền tìm cách “né”, cho thấy nhân phẩm rất tệ.
Dưới ánh mặt trời, khó phân biệt được người hay ma. Nhưng khi đứng trước lợi ích, con cáo nào rồi cũng lộ đuôi. Có những người, khi chạy theo lợi ích đã không từ thủ đoạn: phản bội bạn bè, quay lưng với người thân, thậm chí đánh đổi cả lòng tự trọng và nhân cách của mình.
Lâm Ngữ Đường, nhà văn nổi tiếng người Trung Quốc, từng có một người bạn thân thiết tên là Tái Trân Châu. Khi tạp chí do Lâm Ngữ Đường sáng lập gặp khủng hoảng, chính Tái Trân Châu đã giúp ông quảng bá tác phẩm, giúp ông trụ vững trong giới văn học. Vì cảm kích, Lâm Ngữ Đường đã tin tưởng giao toàn bộ tác phẩm của mình cho nhà xuất bản của bà. Nhưng sau này, ông phát hiện Tái Trân Châu đã âm thầm giữ lại 50% tiền nhuận bút của ông – trong khi mức chia chuẩn lúc đó, nhà xuất bản chỉ lấy 10%. Khi biết sự thật, Lâm Ngữ Đường phẫn nộ cắt đứt quan hệ với bà ấy.
Không thể phủ nhận, “tư cách tài chính” cũng là “tư cách con người”. Thái độ của một người với tiền bạc, phản ánh rõ ràng nhân cách thật sự của họ.
Khi DeepSeek nổi tiếng, tôi cũng từng tò mò hỏi một câu: “Kiểu người nào đáng để kết thân nhất?” Câu trả lời mà DeepSeek đưa ra, xếp ở vị trí đầu tiên là: “Trước lợi ích, không đỏ mắt.”
javascript:void(0)
Người có thể giữ vững nguyên tắc, trung thực và đáng tin ngay cả khi đối mặt với cám dỗ vật chất, mới thực sự là người xứng đáng để bạn gắn bó lâu dài.
03. Cách hành xử khi tức giận
Trong sách “Lã Thị Xuân Thu” có nói đến phương pháp nhận biết con người qua “Tám cách quan sát, sáu phép thử”, trong đó có một phép là: “Dùng sự tức giận để thử phẩm hạnh”. Nghĩa là, khi một người bị chọc giận, cách họ phản ứng sẽ thể hiện rõ phẩm chất và mức độ tu dưỡng của họ. Khi một người tức giận, liệu họ biết cách bày tỏ cảm xúc hợp lý hay buông lời mắng nhiếc vô tội vạ – đó là lúc dễ bộc lộ bản chất thật nhất.
Trong cuốn sách “Bước đi bên lề cuộc đời”, bà Dương Giáng từng kể lại một câu chuyện nhỏ như sau: Khi bà và chồng – Tiền Chung Thư – đang bận viết sách, họ thuê một cô gái trẻ tên là A Cúc đến phụ giúp việc nhà. A Cúc vụng về, làm việc không khéo, chẳng những không giúp được gì mà còn khiến Dương Giáng thêm phiền lòng, tức giận nhiều lần.
Một hôm, đúng vào giờ cơm tối, bà nghe tiếng con gái la lớn: “Chết rồi! Chết rồi!” Dương Giáng vội vã chạy vào bếp thì thấy ngọn lửa bốc cao ngút trời, lửa từ bếp đã gần bén đến trần nhà. Bà liền lấy một chiếc bình sứ đậy lên ngọn lửa, mới kịp thời dập tắt tai họa.
Hóa ra, A Cúc vì muốn tiết kiệm thời gian đã đổ dầu vào bếp mà không dùng phễu, khiến dầu tràn ra, gặp lửa liền bốc cháy dữ dội. Biết nguyên do, Dương Giáng vô cùng tức giận, định bụng sẽ mắng cho A Cúc một trận. Nhưng chỉ trong chốc lát, bà đã kìm nén được cơn giận, rồi nhẹ nhàng ngồi xuống nói chuyện với A Cúc. Sau đó, A Cúc nhận ra lỗi sai của mình và làm việc cẩn thận hơn rất nhiều.
Phẩm chất con người không thể nhìn lúc mọi thứ yên ả, mà phải xem họ ứng xử ra sao trong lúc tức giận. Sự điềm tĩnh trong giận dữ thể hiện nhân cách và tầm vóc của một con người.
Có câu nói rằng: “Người lúc bình thường thì êm ả, nhưng chỉ cần xảy ra chuyện là nổi sóng dữ dội – không nên thân thiết.”
So với những người chỉ cần trái ý là nổi nóng, la lối, thì những ai có thể giữ được chừng mực, biết kiềm chế ngay cả khi tức giận – mới là người đáng để kết giao lâu dài.
04. Trách nhiệm khi đối mặt với lỗi lầm
Xung quanh bạn có bao giờ xuất hiện những “chuyên gia đổ lỗi”? Gặp chuyện là lập tức đẩy trách nhiệm cho người khác, có vấn đề là chỉ chăm chăm soi lỗi của người ta. Những người như vậy thường có những câu cửa miệng như: “Đó không phải lỗi của tôi, là do người kia làm không tốt”; “Chuyện này không liên quan đến tôi, bạn đi hỏi người khác đi”; “Tôi làm chưa tốt cũng chỉ vì bạn không nói rõ ngay từ đầu.”
Cổ nhân có câu: “Việc không né khó, nghĩa không trốn trách nhiệm.”
Người có nhân cách trưởng thành, khi gặp khó khăn sẽ không lẩn tránh, họ biết tự nhìn lại bản thân và sẵn sàng nhận trách nhiệm. Ngược lại, người còn non nớt về nhân cách, khi có chuyện lại lập tức tìm cách đổ lỗi cho người khác, không bao giờ tự soi lại chính mình. Tuyệt đối đừng bao giờ nghĩ đến chuyện cùng tiến cùng lùi với người không có tinh thần trách nhiệm. Vì chỉ cần một chút sơ hở, bạn sẽ trở thành người bị đổ lỗi, bị tổn thương. Và cuối cùng, người tiến lên sẽ luôn là họ, còn người bị đẩy lùi lại luôn là bạn.
Nhà sáng lập hãng điện tử Panasonic của Nhật – Matsushita Kōnosuke – từng giao cho một nhân viên ký kết một hợp đồng khá lớn. Nhưng sau khi hàng hóa được giao xong, phía đối tác lại gặp khó khăn trong kinh doanh và không thể trả hết nợ. Nhân viên phụ trách vô cùng lo lắng, thậm chí đã chuẩn bị sẵn tinh thần bị công ty sa thải.
Nhưng khi cấp trên báo lại tình hình, Matsushita không hề tức giận, mà chỉ nói: “Hợp đồng này là do tôi quyết định ký. Với tư cách là người quản lý, tôi không tìm hiểu kỹ tình hình kinh doanh của đối tác trước khi ra quyết định. Nếu có chuyện xảy ra thì đó là trách nhiệm của tôi. Làm sao tôi có thể trách một người trẻ chỉ đang làm theo chỉ đạo của mình?”
Dù một người có lý lịch rực rỡ, kỹ năng xuất sắc đến đâu, cũng không thể so sánh với một con người biết gánh vác trách nhiệm.
Nhà văn Somerset Maugham từng nói: Muốn biết bản chất thật sự của một người, cách hiệu quả nhất là giao cho họ một trách nhiệm.
Dù đó là trách nhiệm trong gia đình, công việc hay xã hội – một khi đã là phần của mình, thì không thể trốn tránh. Chỉ có người biết gánh vác mới khiến gia đình yên tâm, lãnh đạo tin tưởng và những người xung quanh cảm thấy an toàn.
▽
Có người từng nói: Hãy kết bạn với những người có nhân cách trưởng thành và phẩm hạnh đáng tin cậy. Tính cách có thể giả vờ được, nhưng nhân cách thì không thể che giấu. Tính cách khiến bạn có cảm tình với một người, nhưng chính nhân cách mới quyết định liệu bạn có thể tin tưởng họ lâu dài hay không.
Gặp người có phẩm chất kém, hãy giữ khoảng cách, đừng quá thân thiết. Chỉ khi kết giao với những người có nhân cách tốt và mang lại năng lượng tích cực, bạn mới cảm thấy yên tâm, nhẹ nhàng và thoải mái.
Diệu Đan
