Đảng sâm là một vị thuốc bổ trong Đông y, có vị ngọt, tính bình, tác dụng bổ trung, ích khí, dùng chữa tỳ hư, ăn không tiêu, cơ thể suy nhược, chân tay yếu mỏi…
1. Tác dụng của đảng sâm
Đảng sâm còn có tên gọi khác là phòng đảng sâm, lộ đảng sâm, xuyên đảng sâm. Tên khoa học Codonopsis sp. Thuộc họ Hoa chuông Campanulaceae.
Đảng sâm (Radix Codonopsis) là rễ phơi khô của nhiều loài Codonopsis như Codonopsis pilosula (Franch) Nannf, Codonopsis tangshen Oliv. (xuyên đảng sâm) và một số Codonopsis khác, đều thuộc họ Hoa chuông.
Tên đảng sâm là do vị thuốc giống như sâm, sản xuất ở một địa phương gọi là quận Thượng Đảng (Trung Quốc).
Đông y coi đảng sâm có thể dùng thay thế nhân sâm trong các bệnh thiếu máu, da vàng, bệnh bạch huyết, viêm thượng thận, nước tiểu có albumin, chân phù đau… và làm thuốc bổ dạ dày, chữa ho, tiêu đờm, lợi tiểu tiện. Người ta còn gọi đảng sâm là “nhân sâm” của người nghèo vì có mọi công dụng của nhân sâm lại rẻ tiền hơn.
Ngày dùng 6-12g, có thể tăng tới 30g, dùng dưới dạng thuốc sắc.
Theo tài liệu cổ, đảng sâm có vị ngọt, tính bình, vào hai kinh phế và tỳ, có tác dụng bổ trung ích khí, sinh tân, chỉ khát (làm cho hết khát); dùng chữa tỳ hư, ăn không tiêu, chân tay yếu mỏi, phế hư sinh ho, phiền khát. Đảng sâm có công dụng gần như nhân sâm nhưng hơi thiên về bổ trung.
2. Bài thuốc chữa bệnh có đảng sâm
ThS.BS. Nguyễn Quang Dương – Khoa Nội tổng hợp Bệnh viện Tuệ Tĩnh giới thiệu một số bài thuốc có đảng sâm như sau:
– Trị kém ăn, cơ thể suy nhược, mệt mỏi: Dùng bài “Tứ quân tử thang” gồm đảng sâm 12g, bạch truật 12g, bạch phục linh 10g, cam thảo 6g. Sắc uống ngày 1 thang sau bữa ăn 2 giờ. Uống khi thuốc còn ấm.
Hoặc đảng sâm 20g; bạch truật, đương quy, ba kích mỗi vị 12g. Sắc uống ngày 1 thang hoặc tán bột, hoàn với mật ong, ngày dùng 12-20g. Uống sau bữa ăn 2 giờ.
– Chữa mệt mỏi chán ăn, trướng bụng, phân lỏng: Đảng sâm, bạch truật, thăng ma, cam thảo, sài hồ, trần bì mỗi vị 30g; hoàng kỳ 100g, đương quy 2g, gừng tươi 12g, đại táo 102g. Tán bột, thêm mật ong vừa đủ, làm hoàn 9g, ngày uống 2 lần, mỗi lần 1 hoàn trước bữa ăn 2 giờ.
– Chữa lo sợ, hay quên, tim hồi hộp, đánh trống ngực, mất ngủ, ăn kém: Dùng bài “Quy tỳ hoàn” gia giảm gổm đảng sâm, mộc hương mỗi vị 80g; bạch truật, hoàng kỳ, phục linh, long nhãn, hắc táo nhân mỗi vị 160g; viễn chí, đương quy mỗi vị 16g; cam thảo, đại táo mỗi vị 40g. Tán bột, thêm mật ong vừa đủ làm hoàn loại 9g.
Ngày uống 2-3 lần, mỗi lần 1 hoàn trước bữa ăn 2 giờ.
– Người cao tuổi, ốm yếu lâu ngày: Đảng sâm 40g; long nhãn, đương quy, ngưu tất, mạch môn mỗi vị 12g. Sắc uống ngày 1 thang sau bữa ăn. Uống khi thuốc còn ấm.
– Bệnh lao phổi, ho nhiều: Đảng sâm 16g, hoài sơn 15g; ý dĩ, mạch môn, xa tiền tử, hạnh nhân, khoản đông hoa mỗi vị 10g, cam thảo 3g.
Hoặc đảng sâm 16g; bạch truật, hoài sơn, mạch môn, ngọc trúc, bách bộ mỗi vị 12g, ngũ vị tử 6g. Sắc uống ngày 1 thang chia 3 lần, uống trước bữa ăn 1 giờ 30 phút.
– Tim hồi hộp, khó thở, suyễn, mệt mỏi, choáng váng: Đảng sâm, mạch môn mỗi vị 20g; xuyên bối mẫu 8g, ngũ vị tử 12g, cam thảo 6g. Nếu tức ngực, thêm đan sâm 16g; đào nhân, hồng hoa, hậu phác mỗi vị 8g.
Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
– Sốt xuất huyết mà huyết áp hạ: Đảng sâm, bạch truật mỗi vị 12g; mạch môn, thục địa mỗi vị 12g thêm gừng tươi 3 lát. Sắc uống, ngày 1 thang, chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
– Rong kinh do khí hư: Đảng sâm 12g; hoàng kỳ, bạch truật, thăng ma, cỏ nhọ nồi thán sao, ích mẫu thán sao mỗi vị 8g; cam thảo 4g.
Sắc uống ngày 1 thang. Chia 2-3 lần. Uống khi thuốc còn ấm.
– Khí hư ở phụ nữ: Đảng sâm, hoài sơn mỗi vị 16g; bạch truật 20g; bạch thược, sài hồ, xa tiền tử mỗi vị 12g; hoàng đằng, thương truật, trần bì, bạch giới tử (sao) mỗi vị 8g; cam thảo 4g.
Sắc uống ngày 1 thang trước bữa ăn 1 giờ 30 phút.
– Tiểu rắt, tiểu không tự chủ: Đảng sâm 16g; hoàng kỳ, mẫu lệ mỗi vị 12g; tang phiêu tiêu, hậu phác mỗi vị 8g; lộc nhung 1g, xích thạch chi 6g.
Sắc uống ngày 1 thang trước bữa ăn 1 giờ 30 phút.
Kiêng kỵ: Người có thực hỏa, nhiệt thịnh không dùng. Không ăn củ cải khi dùng đảng sâm.
