Chính quyền địa phương cấp xã đã hoạt động được hơn 1 tháng trong mô hình chính quyền địa phương 2 cấp. Điều đáng ghi nhận và khẳng định là chính quyền địa phương cấp xã đã hoạt động được chỉ sau một thời gian chuẩn bị quá ngắn. Chưa bao giờ cả hệ thống chính trị cùng vào cuộc để chuẩn bị cho sự thay đổi lớn đến như vậy chỉ vẻn vẹn trong vòng vài tháng.
Tuy nhiên, hơn 1 tháng cũng là một khoảng thời gian quá ngắn để có thể đánh giá toàn diện hoạt động của chính quyền địa phương cấp xã trong bối cảnh thay đổi như vậy. Điều quan trọng là từ một số vấn đề phát sinh trong quá trình hoạt động của cấp xã, cần nhận diện cho đúng để có giải pháp phù hợp.
Trung tâm phục vụ hành chính công xã Tân Lĩnh, tỉnh Lào Cai. Ảnh: XĐ
Vấn đề thứ nhất: Cấp xã giờ đây có đúng là nhiều việc hơn?
Câu trả lời là đúng, chính quyền cấp xã bây giờ nhiều việc hơn so với thời điểm trước 1/7. Bởi khi không còn cấp huyện, rất nhiều việc của chính quyền cấp huyện đã được chuyển giao cho cấp xã. Nếu tính tỷ lệ % thì chỉ có một tỷ lệ rất thấp là việc của cấp huyện chuyển cho cấp tỉnh, còn lại là chuyển cho cấp xã.
Vấn đề thứ hai: Cấp xã có nhiều việc mới trước đây chưa từng làm?
Đúng là như vậy. Ví dụ như cấp xã cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng, quyền sở hữu tài sản gắn liền với đất theo quy định của pháp luật; thành lập hoặc cho phép thành lập trường trung học cơ sở và trường phổ thông có nhiều cấp học có cấp học cao nhất là trung học cơ sở… Gần 30 nghị định của Chính phủ đã quy định khá rõ những công việc mới thuộc trách nhiệm của chính quyền cấp xã.
Đấy là loại việc mới thứ nhất. Loại việc mới thứ hai liên quan tới thủ tục hành chính không phân biệt địa giới hành chính theo quy định đến cuối năm 2025 phải triển khai tại cấp xã. Tinh thần của loại việc mới này là tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp, nhưng chắc chắn sẽ là một thách thức lớn, thực sự khó khăn cho hoạt động chuyên môn của công chức làm việc tại Trung tâm phục vụ hành chính công của xã.
Theo quy định của loại thủ tục hành chính này, người dân, tổ chức cố thể đến Trung tâm phục vụ hành chính công cấp xã trong địa bàn tỉnh để hoàn tất hồ sơ đối với những việc thuộc thẩm quyền của chính quyền cấp tỉnh (UBND cấp tỉnh, các sở…). Điều đó có nghĩa là đáng ra người dân, doanh nghiệp phải đi lên tỉnh, thì nay đến luôn cấp xã.
Nghe có vẻ đơn giản, nhưng thực chất không phải vậy, vì như vậy công chức cấp xã phải am hiểu toàn bộ thủ tục hành chính liên quan tới thẩm quyền giải quyết công việc của dân, tổ chức của UBND cấp tỉnh cũng như của các sở, ban ngành cấp tỉnh. Điều này có khác gì chuyện công chức cấp xã vừa là công chức cấp xã, vừa là công chức cấp tỉnh. Có nước nào công chức cấp xã giỏi như vậy không?
Câu hỏi đặt ra là liệu công chức cấp xã từ nay đến cuối năm có đủ năng lực đảm đương được những việc theo các thủ tục hành chính không phân biệt địa giới hành chính không?
Vấn đề thứ ba: Biên chế cấp xã đã đủ chưa?
Đây quả là vấn đề khó trả lời thuyết phục bởi từ hàng chục năm nay, hệ thống hành chính nhà nước không có được một phương pháp khoa học để tính đúng và đủ biên chế các cơ quan hành chính nhà nước. Toàn bộ những gì gọi là tính biên chế các cơ quan hành chính chủ yếu dựa trên kinh nghiêm và áp lực giảm bớt số lượng người trong biên chế.
Từ đó cho thấy con số biên chế sơ bộ giao cho các xã từ 1/7 cũng chỉ là tương đối, chưa hẳn đã trúng và rất cần được điều chỉnh trong quá trình hoạt động của cấp xã.
Vấn đề thứ tư: Công việc đang tạo áp lực lớn cho công chức cấp xã
Đúng là như vậy. Việc nhiều hơn, nhiều việc mới chưa từng làm, biên chế thì mức độ đang tạo thành áp lực lớn cho công chức cấp xã. Trước 1/7, mỗi xã có bộ phận một cửa, phụ trách công việc hành chính của một lượng dân cư nhất định, nay sáp nhập 3-4 xã thành 1, số dân xã lớn hơn nhiều, lại thường chỉ có 1 Trung tâm phục vụ hành chính công thì lượng dân và tổ chức đến giao dịch chắc chắn là tăng đáng kể so với trước. Việc nhiều hơn, việc mới chưa quen sẽ tạo thành gánh nặng tâm lý, tạo thành sức ép không nhỏ đến công chức cấp xã.
Vấn đề thứ năm: Lương công chức cấp xã trong bối cảnh làm việc như vậy có phù hợp không? Có cần phải tăng lương cho công chức cấp xã?
Đây sơ bộ là 5 vấn đề nổi bật chưa tính đến vấn đề đi lại làm việc do sáp nhập nhiều xã, do một bộ phận công chức huyện chuyển xuống xã làm việc thì đi lại, ăn ở ra sao…
Giải pháp nào cho 5 loại vấn đề trên? Có ý kiến đề xuất rà soát để xác định cho chuẩn vị trí việc làm, tăng biên chế, tăng lương cho công chức, giảm tải việc làm cho công chức cấp xã…
Trước hết, cần hết sức thận trọng câu chuyện tăng lương với lý do công chức cấp xã nhiều việc, áp lực lớn bởi phải xét đến tính hệ thống của chính sách, chế độ tiền lương của cả hệ thống hành chính nhà nước. Nói nhiều việc, áp lực công việc lớn thì liệu có thể không tính đến đội ngũ viên chức trong các cơ sở y tế công lập? Cho nên mỗi giải pháp đưa ra phải có tính thuyết phục và phù hợp.
Người dân đến làm thủ tục hành chính tại phường Ninh Kiều, Cần Thơ. Ảnh: Hoài Thanh
Hơn nữa, đi vào cụ thể sẽ thấy nếu áp lực công việc lớn, nhiều việc quá thì việc tăng lương công chức cấp xã không phải là giải pháp căn cơ. Giả sử định mức trung bình của một công chức cấp huyện trước 1/7 là thụ lý 10 hồ sơ về sổ đỏ/ngày làm việc, nay công chức cấp xã làm, cho dù nỗ lực, cũng không thể tăng lên đến 15 hồ sơ/ngày và nếu như có tăng lương cao thêm thì khả năng của công chức thụ lý hồ sơ sổ đỏ/ngày cũng không vì thế mà tăng lên. Tình trạng dồn ứ hồ sơ sẽ không thể tránh được.
Cho nên, vấn đề cần quan tâm xem xét là biên chế cấp xã. Nhiều việc thì phải có đủ người để làm những việc đó. Đừng vì câu chuyện giảm biên chế mà tính không đủ biên chế cho chính quyền cấp xã. Trong tính biên chế cần lưu ý trước hết đến khối lượng thực sự công việc thuộc trách nhiệm cấp xã.
Kế đến là năng lực, trình độ của công chức cấp xã. Đội ngũ công chức cấp xã hiện tại được cấu thành từ một bộ phận vốn đã là công chức cấp xã. Năng lực, trình độ của bộ phận công chức này trước đây đã được đánh giá là ở mức thấp nhất trong cả đội ngũ công chức.
Một bộ phận khác là từ cấp huyện, cấp tỉnh chuyển xuống, cứ thế lắp ghép vào bộ máy xã để hoạt động luôn. Đương nhiên vì thế sẽ có sự không phù hợp năng lực với những công việc mới được giao. Chỉ xin nêu một số liệu theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo, có những địa phương chỉ có 20% hoặc chưa đến 30% số công chức giáo dục cấp xã có trình độ chuyên môn hoặc kinh nghiệm công tác trong lĩnh vực giáo dục. Thậm chí có trường hợp có trình độ chuyên môn ở những ngành “không liên quan” như cử nhân quản lý đất đai, kỹ sư chăn nuôi.
Ngoài 5 vấn đề vừa nêu, còn khá nhiều vấn đề khác cũng hết sức quan trọng cho hoạt động thực sự hiệu lực, hiệu quả của chính quyền cấp xã như đào tạo, bồi dưỡng công chức, số lượng phó chủ tịch UBND cấp xã… Rồi những vấn đề liên quan tới phương thức làm việc, ủy quyền… Khó có thể chấp nhận tình trạng như TPHCM cho biết có hiện tượng 1 phó chủ tịch UBND xã cả ngày làm việc chỉ ký văn bản chứng thực sao y sau ngày 1/7.
Tiến sĩ Đinh Duy Hòa
